Dzisiejsze nastolatki są mocno zanurzone w wirtualną rzeczywistość. Masowo korzystają z portali społecznościowych, tworząc zamknięte grupy na Snapchacie czy na Instagramie. Przeciętnie spędzają w sieci około sześciu godzin dziennie, a blisko 10 proc. z nich korzysta z Internetu w nocy, nawet do wczesnych godzin porannych. Media społecznościowe to dla nich narzędzie do komunikacji, ale też do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów towarzyskich. Nastolatki niemal masowo są świadkami, ofiarami, ale też sprawcami agresji w sieci. Co trzeci doświadcza jej osobiście. Stąd tak ważna rola rodziców i innych dorosłych.Badania NASK z 2023 roku wskazują, że rodzice rzadko zdają sobie sprawę ze skali cyberprzemocy. Jedynie blisko 10 proc. rodziców wie o tym, że ich dziecko doświadcza przemocy w sieci. Nastolatków, którzy doświadczają przemocy w sieci, jest blisko 23 proc. Są wyzywani, ośmieszani, poniżani, straszeni lub szantażowani. Działania te są bardzo trudne do zaobserwowania przez dorosłych. Nie jesteśmy po prostu zapraszani do młodzieżowych grup czy portali, do których należy nasze dziecko. Dawniej dom rodziny był azylem – miejscem, gdzie można się było ukryć po lekcjach przed agresorami. Dziś jest to niemożliwe. Nasze dziecko może być narażone na stały atak w dzień i w nocy, niezależnie od miejsca, w którym się znajduje.
Psychologiczne konsekwencje cyberprzemocy
Psychologiczne konsekwencje cyberprzemocy dotyczą głównie ofiar, a jej skutki mogą być długofalowe, czyli odczuwalne również w dorosłości. To dlatego rodzice są tymi pierwszymi, którzy powinni wiedzieć, że w życiu ich dziecka dzieje się coś niedobrego. Odczuwane przez nastolatki konsekwencje są następujące:
- Problemy z szeroko pojętym zdrowiem psychicznym, od lęków, przez depresję, aż po myśli i próby samobójcze. Niestety, czasem udane. Na pewno ekspozycja na negatywne, przykre komentarze znacząco obniża samopoczucie emocjonalne.
- Problemy ze zdrowiem fizycznym. Młodzież doświadczająca cyberprzemocy jest wystawiona na długotrwały stres, którego skutkiem są problemy zdrowotne, od bezsenności i bólu psychosomatycznego (np. ból głowy czy brzucha), po choroby autoimmunologiczne.
- Trudności z koncentracją i nauką nowych treści. Mózg nastolatka, który doświadcza agresji online, jest nastawiony na przetrwanie, a nie na uczenie się. Ciekawość poznawcza czy automotywacja w momencie przetrwania nie istnieją.
- Problemy w relacjach z rówieśnikami, które dotyczą trudności w nawiązywaniu relacji, ale i w utrzymywaniu tych już istniejących. Nastolatek zamyka się w sobie, nie potrafi nikomu zaufać. Zwykle też nie wierzy w to, że ktoś może mu pomóc.
- Trudności w szkole, spowodowane unikaniem szkoły, a w konsekwencji odmową do dalszej nauki.
- Obniżenie poczucia własnej wartości, samooceny i brak pewności siebie.
Każdy, kto stale doświadczałby negatywnych komentarzy na swój temat, mimowolnie zacząłby w nie wierzyć. Tak też się dzieje w przypadku cyberprzemocy. Atakowane dziecko zaczyna wierzyć w to, co słyszy i czyta na swój temat, a to znacząco obniża jego samoocenę i poczucie własnej wartości. Doświadczanie cyberprzemocy może prowadzić do trwałych zmian w psychice nastolatka i wpływać na jego funkcjonowanie jeszcze długo po tym, jak agresja się zakończyła.
Jak rodzic może wspierać dziecko
Każdy rodzic powinien nauczyć dziecko, jak należy się poruszać w wirtualnym świecie, aby nie narażać się na cyberprzemoc. O czym warto pamiętać i co warto robić?
- Rozmawiaj z dzieckiem o tym, co może je spotkać w Internecie, co ma zrobić, kiedy ktoś je nęka, poniża, ośmiesza, wyzywa itp.
- Zapewnij dziecko, że zawsze może się do Ciebie zwrócić, kiedy coś je zaniepokoi lub zdenerwuje, a Ty zawsze postarasz się mu pomóc.
- Powiedz dziecku o zasadach ochrony prywatności w Internecie. Nastolatek musi wiedzieć o zagrożeniach związanych z podawaniem informacji o sobie czy zamieszczaniem swoich zdjęć i filmów w sieci. Niektórzy mogą krzywdząco wykorzystywać to, że dzieli się na portalach społecznościowych również swoimi myślami, przeżyciami czy odczuciami.
- Kiedy Twoje dziecko decyduje się na publikowanie swoich zdjęć, musi wiedzieć, że jest coś takiego jak status prywatności, który umożliwia oglądanie zdjęć tylko przez znajome osoby.
- Porozmawiaj z dzieckiem, jakie materiały może publikować i z kim może się komunikować.
- Porozmawiaj o ustawieniach prywatności, tak aby do jego profilu społecznościowego w mediach dostęp miały tylko osoby znajome.
- Przypomnij, żeby zawsze wylogowywało się z portali społecznościowych, poczty czy innych komunikatorów, ponieważ w ten sposób chroni swoje konto przed dostępem niepowołanych osób.
- Zastanów się nad zainstalowaniem kontroli rodzicielskiej. O ile w przypadku młodszych dzieci jest to wręcz obowiązkowe, o tyle nastolatek może to odebrać jako chęć kontroli, brak zaufania. Dlatego rozmawiajcie o tym.
Twoje dziecko jest ofiarą cyberprzemocy. Co robić?
Musisz zachować spokój i zdrowy rozsądek. Wpadanie w panikę nikomu nie pomoże. Pamiętaj, że doświadczanie cyberprzemocy jest bardzo trudne i bolesne. Dlatego nie obwiniaj za to dziecka, mówiąc mu, że było za mało ostrożne lub za bardzo ufne. To nie jego wina. Przede wszystkim spróbuj dokładnie ustalić, co się stało, jakie są fakty. Dziecko powinno od razu usłyszeć, że dobrze zrobiło, że Ci o tym powiedziało. Ponadto:
- Wyraź swoje zrozumienie, że sytuacja, która je spotkała jest trudna.
- Powiedz, że nikt nie ma prawa nikogo krzywdzić.
- Zapewnij dziecko, że mu pomożesz.
- Uzgodnij z nim wspólny plan działania.
Co zawiera plan działania
- Zakończenie kontaktu ze sprawcą – nieodpowiadanie na e-maile, telefony czy informacje w sieci.
- Zatrzymanie dowodów – e-maili, SMS-sów, zdjęć, filmów.
- Zmiana danych kontaktowych na profilach, zmiana numeru telefonu i adresu e-mail.
Bardzo ważne jest zabezpieczenie dowodów, nawet gdyby były one bardzo trudne dla dziecka. Warto zanotować datę i czas otrzymania wiadomości, jej treść, dane nadawcy lub strony. Nie należy wprowadzać żadnych zmian w zgromadzonych danych. Zabezpieczone dowody ułatwią dalsze postępowanie, którym jest zgłoszenie sprawy do administratora serwisu lub na policję. Jeżeli sprawcą cyberprzemocy jest kolega czy koleżanka dziecka, warto porozmawiać z nim i z jego rodzicami. Pokazać dowody, zażądać usunięcia ich sieci. Zdarza się, że taka interwencja jest wystarczająca. Jeżeli jednak okaże się nieskuteczna, to pamiętajmy, że jako rodzice mamy obowiązek zgłosić sprawę na policję. Warto też podjąć współpracę ze szkołą i poinformować, że nasze dziecko doświadcza cyberprzemocy. Szkoła ma obowiązek zapewnić swoim uczniom bezpieczeństwo, a prawo oświatowe obliguje pedagogów do podejmowania stosownych interwencji.
Co, jeśli Twoje dziecko jest sprawcą cyberprzemocy?
Twoje dziecko musi wiedzieć, że są granice, których nie wolno mu przekraczać, i że dotyczy to również sieci. Celem rodzica jest zatrzymanie przemocy, powstrzymanie dziecka przed podobnym zachowaniem w przyszłości oraz wzbudzenie u niego refleksji na temat krzywdy, jaką wyrządziło drugiej osobie. Powiedz dziecku, że to, co zrobiło, jest przemocą, a Ty nie akceptujesz faktu, że krzywdzi inne osoby. Poproś, aby usunęło z sieci krzywdzące treści, tak szybko jak się da. Powiedz, że jego zachowanie to naruszenie prawa i może mieć poważne konsekwencje. Zastanówcie się wspólnie nad zadośćuczynieniem i naprawieniem krzywdy. Jeżeli widzisz, że Twoje dziecko samo jest przerażone tym, co zrobiło, że żałuje i chciałoby naprawić sytuację, to na pewno potrzebuje od Ciebie zrozumienia, życzliwości i wsparcia. Jemu też wcale nie jest łatwo.
Rola świadków
Świadkowie to osoby, których rola jest bardzo trudna. Trzeba mieć ogrom samoświadomości i odwagi, aby zgłosić naruszenie cudzych dóbr. Świadkowie zwykle milczą, ponieważ obawiają się, że sami mogą stać się ofiarami nękania i poniżania. Pokaż dziecku, jak może reagować świadek przemocy. Bądź dla niego przykładem: reaguj, sprzeciwiaj się i mów głośno, że zabawa i żart jednego człowieka może być piekłem dla drugiego. Każdy z nas ma inny poziom wrażliwości.W przypadku cyberprzemocy bardzo ważna jest szybka i skuteczna reakcja dorosłych. Każde dziecko ma prawo do bezpiecznego korzystania z sieci, a jeśli dzieje się coś niepokojącego, powinno wiedzieć, że jego rodzice podejmą niezbędne kroki, aby je chronić i wesprzeć. Pamiętaj, że cyberprzemoc nie jest zjawiskiem marginalnym. Doświadcza go coraz więcej dzieci. W dzisiejszym świecie technologia cyfrowa towarzyszy naszym dzieciom od urodzenia, stając się nieodłączną częścią ich życia. W sieci można znaleźć zarówno dobre, jak i złe treści. Zadaniem rodziców jest nauczyć dzieci odróżniać jedne od drugich.Źródła:
- Anna Borkowska, „Cyberprzemoc. Włącz blokadę na nękanie”,. NASK, Warszawa 2023.
- Agnieszka Taper, „Twoje dziecko w sieci”, Wydawnictwo Literackie, 2021.
- https://cyberprofilaktyka.pl/blog/cyberprzemoc--czym-jest-i-jak-rozmawiac-o-niej-z-dzieckiem_i27.html (dostęp 07.12.2024).
Opracował:
Zespół udzielania pomocy psychologiczno - pedagogicznej
